TÜRK ŞİİRİNİN ÖZGÜN SESİ ATTİLA İLHAN ve MEMLEKETİMİN BEREKETLİ KADINLARI İNCELEMESİ *

   Attila İlhan, Türk şiirinin en özgün ve en çarpıcı seslerinden biridir. Onun şiirinde Türk şiirinin bütün birikiminin yanı sıra Batı şiirinden de izler vardır. Bu yönüyle Attila İlhan şiiri,  bütün bunları içeren bir “birleşimdir.” Özellikle Türk şiir birikiminden ustaca  yararlanmıştır. Örneğin, “müjgan’a aşk şarkılarında “(1) Divan şiirinin şarkı türünden yararlanan şair; “zehra kardelin” (2) şiirinde masal tekniğinden yararlanır. Çokça öne çıkmayan bu şiirde çağdaş bir masal formunda sevgisini anlatır: “akşam oldu yine bastı karalar/varıp yıldızların kapısını çaldım açtılar/yıldızlar uyanıp gözlerimden geçtiler (….) dağ dağa kavuştu/ben sana kavuştum zehra kardelin (….) açıl susam dedin açıldı kalbimin kapıları/kırk haramiler yol verdi sana (…) nur yüzüne yüzün aydınlığa dönsün /kalbim bir yol sana gitmiş  zehra kardelin “ .Bu şiiri okurken adeta çocukluğumuzun masal dünyasına  gideriz.  Attila İlhan bunu şiir dilinden ödün vermeden ustaca sağlamıştır. Ayrıca destansı söyleyişler içeren “ç koçaklaması, cebbar oğlu mehemme, mehmed sıradağları” gibi şiirlerde halk şiirinin koçaklama geleneğinden yararlanmıştır.  Bunu “ yasak sevişmek” (3) teki“ç koçaklaması” için meraklısı için notlar (s.126-127) kısmında kendisi de “türk göçünün heybet ve dehşetini fark etmeyeyim mi?(..) yazılsa yazılsa  her şeyiyle türk olan  bir destanla yazılır” diyerek belirtiyor.  Ahmet Kabaklı da bu şiirlerde Dadaloğlu, Köroğlu, Kul Mustafa gibi halk şairlerinin yiğitçe söyleyişlerine yaklaştığını yaslandığını  belirtiyor.(4)

    Şiirde söyleyişe verdiği önemle diğer toplumcu şairlerden ayrılan şairin en önemli özelliklerinden biri geniş, orijinal bir imge dünyasına sahip olmasıdır. “sarışın türkçe” “tutsak ustura ağzında yaşamak”, “akşamların bir roman gibi bitmesi” gibi söyleyişler onun şiirinde uçuşan imgelerden bazılarıdır. Bu  bakımdan  saf şiir anlayışına yaklaşan Attila İlhan şiiri estetik formu her zaman gözeten bir tarzdadır.Şükran Kurdakul, şairin şiirinde yaratmak istediği  coşku fırtınasını sürekli kılmak için “lacivert kanatlar”, “şimşeklerin kılıncı”, “şarap rengi şafak” gibi tamlamalardan yararlandığını belirtiyor. (5) Bu durum  öncülüğünü onun yaptığı Mavi dergisi etrafında toplanan şairlerin bir özelliğidir.Onlar,  “şiirin bütünüyle açık olamayacağını, anlam kapalılığını şiiri düz yazıdan ayıran en önemli özellik olduğu görüşündedirler.” (6) Attila İlhan ve arkadaşları Garip şiirine karşı çıkışlarıyla edebiyat dünyasında ses getirmişlerdir. Kendisi “sisler bulvarı”nda şöyle diyor:“üzerinden yirmi yıldan fazla bir zaman geçtiği için, rahatlıkla söyleyebilirim.bu şiirler,inanılmaz derecede etkili olmuşlardır.garip şiiri’nin ülkemizdeki saltanatını sarsan bunlardır.ozanların üzerinde de epeyce etkileri oldu sanırım.bunu asım bezirci’nin kaleminden okumanız daha doğru olmayacak mı?bakın ne demiş: “…attilâ ilhan, sisler bulvarı’ndaki şiirlerle türk şiir tarihinde ‘kendine özgü’ bir çizgi çeker.bu çizgi öylesine yeni ve güçlüdür ki  birçok şairi peşinden sürükler.” (7) Bu özgün şiir anlayışıyla kimileri hep eleştirse de “romantizmden ödün vermeyen bir toplumsal gerçekçiliğin” öncülerindir.

Attila İlhan’ın şiirlerini tematik olarak incelersek  bireysel ve toplumsal temaların hep iç içe gittiğini görürüz  ama nedendir halk arasında bireysel şiirleri daha çok bilinmiştir. Edebiyatla biraz ilgisi olanlar “ben sana mecburum” şiirinden bir bölümü hemen mırıldanırlar. Elbette bireysel duyarlık içeren “ yağmur kaçağı, pia, üçüncü şahsın şiiri…” gibi şiirleri önemlidir. Ancak o aynı zamanda, “yorgunlar sendikası, ç koçaklaması, cebbar oğlu meheme, mustafa kemal, kadınlar havası” gibi şiirleriyle de toplumsal duyarlılıktan uzak kalmamıştır.  Sanırım bu, biraz da “popüler olana ilgiden” kaynaklanıyor. . Aslında başından sonuna dünya görüşüne bağlı kalan, onu kuru sözlerle değil kimi zaman en bireysel şiirlerinde de kullanan bir şairdir. “suna su için koşma” için ‘meraklısına notlar’da şöyle diyor:  “özlem şiiri mi? Belki. Yalnız ucundan kıyısından, ‘aydınlığı sevdiğimi’ söylememe ne demeli? O yıllarda aydınlık da, güneş gibi, gelecek iyi günlerin, dolaylı olarak ‘sosyalizm’in simgesiydi.” (8)

    Attilâ İlhan’ın şiir ve sanat anlayışını  “Hangi Edebiyat” ve şiir kitaplarının sonundaki “meraklısı için notlar” kısımlarından kendi ağzından   takip edebiliriz. Özellikle “meraklısı için notlar” önce şiirlerin yazıldığı dönemle ilişkisi, sonra bölüm bölüm şiirlerin hangi ortamda, nerede, niçin yazıldığı şairin poetikası vb. bakımlardan edebiyat araştırmacıları için önemli değerlendirmeler, “otokritikler” içerir.

  Şair,inceleyeceğimiz “ kadınlar havası”(9) şiirinde Türk kadının durumunu çarpıcı bir biçimde dile getirmektedir. “yağmur kaçağı”nın ‘meraklısı için notlar’ında bu şiir için şöyle der:” hannelise, maria, zehra, suna,vs…bunlar şehirli, hatta yabancı kızlar öyle mi?aynı günlerde, “kadınlar havası”nı yazıyorum, alın size memleketimin kadınları, içinde yaşadıkları ağır koşullar, mutsuzlukları,sömürülüşleri vs.” (10)

    Şiir, bir kadına (sevgiliye? ) seslenişle başlar: “bir sen değilsin ki zeliha’da var”. Bu sesleniş , Faruk Nafiz’in “Sanat” şiirini hatırlatır. “Yalnız senin gezdiğin bahçede açmaz çiçek.” Faruk Nafiz , “Sanat”ta sadece İstanbul ve Batı’nın güzelliklerini işleyen sanatçıları eleştirirken Attila İlhan da seslendiği kişiye Anadolu kadınlarını hatırlatır. “bir sen değilsin ki zeliha da var/ zeliha’nın çığlık çığlığa doğurmuşluğu /bir baş soğan gibi kırılmışlığı/ümmühan da var bir sen değilsin ki .Şair Anadolu kadının ezilmişliğini Zeliha’nın çığlık çığlığa doğurmasıyla simgeleyerek  başlamıştır şiire. “bir baş soğan gibi kırılmışlığı “dizelerini okuyunca bugün de kadının konumunun pek çok yerde değişmediğini  üzülerek fark ediyoruz.

Bu hatırlatış sadece bugün değil , geçmişi de kapsar. “ardemis’in kan kırmızı sarhoşluğu” dizesiyle Artemis efsanesine gönderme yapar. Bu kadınlar, şairin başını döndüren sevgi, saygı uyandıran analarımız, kız kardeşlerimizdir. Şiirin devamında şair, sıkça kullandığı öyküleme tekniğiyle memleketimin bereketli kadınları diyerek onları anlatmaya devam eder. Onlar dağda, bayırda, tarlada, evinde durmaksızın çalışan ama ezilen emekçi kadınlarımızdır.

Kadınlarımızın ezilmişliğini “göz yaşına ekmek bastığınız cevriye’dir/ beyaz beyaz ağlaması bilmem niyedir” (…) “hatice nasipsiz keçisini sağıyor/huysuz ağa hatice’yi sağıyor/zühre hatice’den sıtmalı doğuyor/bunda bir iş var soramıyorum” dizeleriyle aktarır.

Şiirde erkek egemen topluma bir isyan, bu duruma tepki, duygusal bir biçimde verilmiştir. Huysuz ağanın Hatice’yi sağması, kadının bir eş olarak görülmeyip sadece cinsel bir meta olarak görülmesini eleştirir.

    Âttila İlhan şiiri yazdıklarıyla, notlarıyla bizleri çağırmaya devam ediyor. Gönül ister ki, gerçek edebiyatseverler onu sadece birkaç şiiriyle değil her yönüyle okusun, yorumlasın…

                                                                                                                           Serkan ELDEMİR

*Bu yazı Mavi Yeşil dergisi 96.sayısında (Kasım-Aralık 2015) yayımlanmıştır.

Not:Yazıda , alıntılarda Âttila İlhan’ın orijinal yazım noktalama anlayışına bağlı kalınmıştır.

KAYNAKÇA:

1.Yasak Sevişmek,Attilâ İlhan, Ankara:Bilgi Yayınevi,2001,sf.86-89

2.Yağmur Kaçağı,Attilâ İlhan,İstanbul:Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları,2014,sf.24,25

3. Yasak Sevişmek,sf:126,127

4.Türk Edebiyatı Tarihi, Ahmet Kabaklı,İstanbul:Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları,4.cilt sf.182

5.Çağdaş Türk Edebiyatı,Şükran Kurdakul,Ankara:Bilgi Yayınevi,3.cilt,sf:291

6.www.edebiyatogretmeni.org/maviciler

7. Sisler Bulvarı, Attilâ İlhan,İstanbul:Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları,2015,sf.147

8.Yağmur Kaçağı,Âttilâ İlhan,İstanbul:Türkiye İş Bankası Yayınları,2014,sf:77

9.age.,sf:51,52

10.age.,sf:86